Er waart een spook door de letteren: het woke-spook. De trend schrijvers te toetsen aan hun politieke correctheid, ook als ze al zijn overleden. Als schrijver sta je algauw op iemands tenen. Wanneer men zich door hem (meestal) of haar tekortgedaan voelt is het internet te klein. Op sociale media wordt door politiek-correcte figuren net zo hard geschreeuwd als door xenofobe rechts-extremisten.
Het woke-spook duikt ook op in het officiële circuit. Zo gebruiken buitenlandse uitgeverijen zogenaamde sensitivityreaders, die manuscripten uitpluizen op eventuele racistische, seksistische of andere genderonvriendelijke elementen. Met de vertaling van Amanda Gormans The Hill We Climb heeft de sensitivityreader ook in Nederland zijn intrede gedaan: die was namelijk een eis van haar Amerikaanse uitgever. Moeten wij ons zorgen maken?
Volgens zulke uitgevers is er niets aan de hand, omdat zo’n sensitivityreader de schrijver alleen maar ‘helpt’ bij zijn onderzoek, zijn ‘cultuurdoofheid’ (!) corrigeert. De schrijver hoeft overigens niet naar de sensitivityreader te luisteren (zie het artikel van Hans Bouman in de Volkskrant van 19 maart jl.). Ja, ja, maar dan wordt hij mooi niet uitgegeven. De uitgever van Gorman eist zelfs drie sensitivityreaders; ze vertrouwen die buitenlanders blijkbaar niet. Maar een tekst getrouw vertalen kun je toch wel aan een integere vertaler overlaten?
Een sensitivityreader is in alle opzichten aanmatigend. Het is regelrechte censuur. Blijkbaar mag je geen ‘minderheden’, maar wel schrijvers en vertalers onderdrukken. Dat schrijvers moeten kunnen schrijven wat ze willen is een open deur: alleen zo ontstaat literatuur. Maar als je bijvoorbeeld schrijft over mannelijke lustgevoelens of vrouwen te onvriendelijk portretteert dan deug je niet, zoals Philip Roth wordt nagedragen. Misogyn! Op de brandstapel ermee! Er wordt gezegd dat Roth om die reden van de politiek correcte Zweden nooit de verdiende Nobelprijs heeft gekregen.
Bij uitgeverijen is er een bijzondere belangstelling ontstaan voor woke boeken. Uitgeverij kleine Uil brengt bijvoorbeeld de Regenboogreeks uit waarin woke oude boeken verschijnen. In die reeks wordt ook de deze week vijftig jaar geleden overleden Simon Vestdijk in de woke canon getrokken met de heruitgave van Een alpenroman (1961)waarin hij schreef over een lesbische relatie. Dit riep in mijn krant (Trouw) meteen de vraag op hoe woke Vestdijk eigenlijk was. In een tweet werd Vestdijk door een vrouw ‘pikgericht’ genoemd. Een bevreemdende en, vanwege het anachronisme, ook lachwekkende reactie.
Waarom verscheen er niet gewoon een mooi overzichtsartikel van deze grote en ten onrechte vergeten schrijver waarin op de literaire kwaliteit werd ingegaan? Nu wordt de literatuur ondergeschikt gemaakt aan een politieke discussie.
Gelukkig kwam Nijgh & Van Ditmar met een mooi brievenboek over Vestdijk van liefhebbers Kees ’t Hart en Maarten ’t Hart. Het heet De toetssteen, omdat Vestdijk die voor het werk en leven van deze schrijvers was en nog altijd is. Niet omdat het werk ‘getoetst’ moet worden aan trendy politiek-correcte opvattingen.